Vrijheid

De Russische inval in (de) Oekraïne kwam bij veel mensen hard aan, bij niemand zo erg als bij de Oekraïners zelf, maar ook ik was behoorlijk van slag. Tussen het doomscrollen door kwam ik gelukkig een gedicht van Paul Éluard tegen. Niet zomaar een gedicht, maar misschien wel zijn beroemdste: “Liberté”. Hij schreef het 80 jaar geleden, begin 1942 in 1941, tijdens de Duitse bezetting van Frankrijk; het werd (uiteraard illegaal) uitgegeven in april van dat jaar 1942, en is later dat jaar ook nog door de R.A.F. uitgestrooid boven Frankrijk. Het gedicht bestaat uit 21 strofen van 4 regels, allemaal opgebouwd volgens hetzelfde stramien. Het begint zo:

Sur mes cahiers d’écolier
Sur mon pupitre et les arbres
Sur le sable sur la neige
J’écris ton nom

Sur toutes les pages lues
Sur toutes les pages blanches
Pierre sang papier ou cendre
J’écris ton nom

Ik had het onweerstaanbare gevoel dat dit een noodzakelijk gedicht was, dat opnieuw naar buiten moest. Het is natuurlijk wel vaker uitgegeven, bijvoorbeeld in 1953:

De uitgave van 1953 was een leporello of harmonicaboekje, maar ik wilde de tekst meer ruimte geven dan ze hier kreeg: elke strofe moest een eigen bladzijde krijgen, en de illustratie daarachter moest net als bij Léger doorlopen, maar meer de tekst volgen.

En de oorspronkelijke tekst is natuurlijk geweldig, maar ik moest wel een paar woorden opzoeken, en dan had je nog valse vrienden zoals “pupitre” (niet “preekstoel” maar “lessenaar” of “schoolbank”). Gelukkig is “Liberté” in het Nederlands vertaald, en in de versie van Paul Claes begint het zo:

Op mijn schoolschriften
Op mijn bank en de bomen
Op het zand op de sneeuw
Schrijf ik je naam

Op elke bladzij die ik las
Op elke blanco bladzij
Steen bloed papier of as
Schrijf ik je naam

Bron: Paul Claes, ‘De tuin van de Franse poëzie. Een canon in 100 gedichten’, Athenaeum – Polak & Van Gennep, 2011
Zie ook HIER

De tekst heb ik uitgeschreven zonder tierlantijnen, want het gedicht moet voor alles leesbaar zijn. De illustratie heb ik direct in Photoshop gemaakt.

Het is een kleine leporello geworden, met 24 pagina’s van 5 cm hoog en 9 cm breed (maar dus wel 216 cm lang). Zo kostte het verzenden slechts één postzegel, niet onbelangrijk bij de grootte van onze oplage. Voor bijzondere gelegenheden is er nog een “luxe-editie” (tot nog toe 4 exemplaren) van 7,5 bij 13,5 cm, die is eigenlijk veel mooier (maar wel héél erg lang: 3 meter 24).

Het mooist zou zijn als de uitgeverij het gedicht in deze vorm, als lange leporello, zou heruitgeven. Het hoeft niet per se met mijn illustraties, al ben ik er niet ontevreden over. Maar ze zouden heel goed iemand als Sylvia Weve kunnen vragen, die maakt er vast iets geweldigs van.

[Correctie (8 april 2022): Éluard schreef “Liberté” al in 1941.]